Klasycystyczna katedra wileńska (pełna nazwa – Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Władysława), położona w historycznym centrum Wilna, pełni rolę najważniejszego kościoła Litwy. O jej roli dla litewskiej i polskiej kultury decydują wydarzenia, jakie się tu odbywały: synody, pogrzeby biskupów, rodziny królewskiej i magnatów oraz uroczystości państwowe.

Według historyka Karola Szajnochy, “Nowa katedra wileńska miała starodawnym zwyczajem chrześcijańskim stanąć na miejscu głównej świątyni pogańskiej, na posadzie świątyni Perkunowej z ołtarzem Znicza na zamku”.

Katedra niejednokrotnie ucierpiała od pożarów w latach 1399, 1419, 1530, 1539, 1542, 1610.
W 1397 roku przy katedrze działała szkoła katedralna. Podczas kolejnej rekonstrukcji na początku XVI wieku obok zbudowano dzwonnicę katedralną.
W 1419 dzięki hojności Witolda Wielkiego powstała nowa bazylika w stylu gotyckim. Zostali tam pochowani żona Witolda Anna (1418 r.) oraz sam Witold Wielki (1430 r.).

Wielokrotnie przebudowywana w różnych stylach. Na początku XVII wieku katedra nabrała cech barokowych, w latach 1623-1636 otwarto nową królewską kaplicę św. Kazimierza (patrona Wilna). Włoscy architekci wyłożyli kaplicę białym, czarnym i różowym marmurem. W 1648 roku złożono serce króla Władysława IV.

Gruntownej przebudowy gmachu dokonano w 1801 r. Jest ona dziełem rąk najlepszego architekta litewskiego Wawrzyńca Gucewicza, który całkowicie zrekonstruował zrujnowaną barokową katedrę i nadał jej charakter monumentalnego gmachu klasycystycznego. Kształt prostokąta dodał świątyni powagi i spokoju, a portyk o sześciu kolumnach doryckich – formy i równowagi. Na szczycie frontowym katedry wznoszą się rzeźby św. Stanisława, św. Heleny i św. Kazimierza.

Katedra była i nadal pozostaje miejscem wydarzeń historycznych i kościelnych (tu uroczyście wynoszono na tron Wielkich Książąt Litewskich). Prawdopodobnie tu, potajemnie, w jednej z kaplic, w 1547 roku odbył się potajemny ślub króla Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną. W 1927 r. w świątyni koronowano obraz matki Boskiej Ostrobramskiej.

Po wielkiej powodzi 1931 roku, mimo opłakanego stanu, najważniejsza świątynia Litwy została uratowana, wzmocniono podziemia. Remont fundamentów przeprowadził profesor architektury Juliusz Kłos. Podczas badań podziemi znaleziono grobowce królewskie: puszkę z sercem króla Władysława IV oraz kryptę mieszczącą szczątki króla Aleksandra Jagiellończyka, Elżbiety (pierwszej żony Zygmunta Augusta) oraz Barbary Radziwiłłówny. Wtedy też powstało podziemne mauzoleum grobowców królewskich.

Od roku 1949 do 1988 najważniejsza świątynia Litwy była zamknięta. W pierwszych latach po II wojnie światowej część dobytku oraz skarbów Katedry zostały rozkradzione, pozostałe przekazane różnym instytucjom, a budynek katedry został przekazany Akademii Sztuk Pięknych, w roku 1956 utworzono Galerię Obrazów.

W 1989 roku kościół został odnowiony i zwrócony katolikom.